Wieś powstała w wyniku kolonizacji średniowiecznej, położona ok.5 km na wsch. od Nowego Tomyśla. Nazwa pochodzi od miejsca gdzie ścieka, spływa woda. Pierwsze wzmianki o Sątopach pojawiły się w 1508 roku. W 1580 r.stanowiła własność Marcina Ostroroga-Lwowskiego. Pod koniec XVIII w.(1793 r.) wchodziła w skład dóbr wytomyskich i należała do rodziny Szołdrskich. Sątopy to wieś pierwotnie zamieszkana przez ludność pochodzenia polskiego, która najprawdopodobniej uległa wyludnieniu pomiędzy rokiem 1728 a 1736 i która została wtórnie zasiedlona. Krótka – 8 letnia przerwa, która występuje pomiędzy ostatnim zapisem polsko brzmiącego nazwiska pierwotnego mieszkańca Sątop a pojawieniem się osadników, może oznaczać, że w tym okresie wioska została opuszczona lub jej mieszkańcy wymarli. Zdarzenie to ma z pewnością wiele wspólnego z negatywnymi skutkami wojny północnej z lat 1703 - 1712, w wyniku której najbardziej spustoszona została północna i zachodnia część Wielkopolski oraz okolice Poznania, a jego bezpośrednią przyczyną może być klęska elementarna (głód lub zaraza). Wtórne zasiedlenie wsi miało miejsce w XVIII w. i odbyło się ono na prawie holenderskim. Nowymi osadnikami była ludność pochodzenia niemieckiego i wyznania ewangelickiego. Ponowna lokacja została dokonana przez Mariannę Szołdrską z Unrugów, właścicielkę dóbr Wytomyskich, 13 grudnia 1736 roku. W centrum wsi wznosi się kościół św. Andrzeja Boboli zbudowany w 1908 r.Od roku 1945 jest świątynią katolicką,a od 1980 jest siedzibą parafii. Od płd. ma wieżę wtopioną w bryłę kościoła, a wewnątrz typowe dla świątyń ewangelickich balkony drewniane. Budynek szkoły został wniesiony w roku 1905. Więcej szczegółów o wsi i jej architekturze na stronie: http://www.oledrynowotomyskie.e7.pl/oledry/stopy-wie-o-redniowiecznym-krajobrazie-i-architekturze-olderskiej/ Źródła[ "Toponimia środkowozachodniej części woj.wielkopolskiego" - M.Rutkiewicz, "Sątopy wieś o średniowiecznym krajobrazie i architekturze olęderskiej" Piotr Szwiec, Wikipedia]

Średniowieczna wieś książęca, położona ok. 3 km na pn.wsch. od Nowego Tomyśla. Jedna z najstarszych osad na terenie naszej gminy. W 1296r. nadana za zasługi przez Władysława Łokietka Gniewomirowi z Kurowa koło Grodziska. W 1394 r. część osady należała do zamku w Trzcielu (do Wezemborgów). Od XVI w. stanowiła własność Marcina Ostroroga-Lwowskiego, a następnie Wezemborgów z Trzciela i Grodziska. W drugiej połowie XVIII w. przeszła w ręce rodziny Szołdrskich, a na przełomie XIX i XX w. należała do rodziny Poncetów. (1843-1945). [Źródło: "Toponimia środkowozachodniej części woj.wielkopolskiego"M.Rutkiewicz]

Wąsowo (Wanssowo, Wanschowo, de Waschowo, Wansowo) - średniowieczna osada polska, położona ok. 8 km na pn-wsch.od Nowego Tomyśla. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z roku 1403. Według jednej z legend nazwa Wąsowo pochodzi od nazwy niewielkiej rzeczki Wąs,o wijącym, się, krętym meandrowatym przebiegu, która kiedyś przepływała przez wieś. Inna legenda wywodzi nazwę od długich wąsów noszonych przez tutejszych mężczyzn. W XIV w. Wąsowo należało prawdopodobnie do dóbr benedyktyńskich w Lubiniu. W dokumencie z 1408 roku jako kolejni właściciele wymienieni są Zawisza i Wawrzyniec herbu Poraj. Miejscowość stanowiła dobra rycerskie. W połowie XV w. wieś przeszła w ręce rodziny Tomickich z Tomic. Od 1580 do 1611 roku Wąsowo należało do rodziny Niegolewskich z Niegolewa. W połowie XVII wieku nabył je Wojciech Rogowski, a w 1715 roku właścicielem stał się Stanisław Zakrzewski, kasztelan biechowski. Po jego śmierci Wąsowo odziedziczyła córka kasztelana Marianna Zakrzewska, od której w 1776 roku wieś nabył Kazimierz Raczyński, ostatni starosta generalny Wielkopolski w Polsce przed jej drugim rozbiorem. Kazimierz Raczyński nie gospodarzył zbyt długo w Wąsowie, gdyż już w 1781 roku nabył je na drodze kupna Sylwester Sczaniecki, starosta średzki i poseł na sejm, który już od 1767 roku gospodarował na dziedziczonych w sąsiedztwie Wąsowa majątkach: Brody, Michorzewo, Śliwno, Pakosław i Mościejewo. Wąsowo, które należało w XVIII wieku i przez ponad połowę XIX wieku do Sczanieckich, razem ze Śliwnem i Wymysłowem stanowiło jedną majętność. Po nabyciu Wąsowa Sylwester Sczaniecki rozpoczął budowę istniejącego do dziś pałacu, który stał się siedzibą rodu. Wybudowany w końcu XVIII w. barokowo-klasycystyczny pałac posiada na trójkątnym frontonie nad wejściem herby Skórzewskich - Drogosław i Sczanieckich - Ossoria, upamiętniające małżeństwo Sylwestra Sczanieckiego i Anastazji Skórzewskiej zawarte w 1773 roku. W bliskości wybudowanego pałacu rozpoczął on również budowę kaplicy, której nie zdążył już wykończyć z powodu swej śmierci w 1786 roku. Klasycystyczną kaplicę - rotundę Wniebowstąpienia Pańskiego wykończyła około 1790 roku jego gospodarna żona, Anastazja. Na krótki czas majątek przeszedł na własność ich syna Łukasza Józefa Sczanieckiego, sędziego powiatu poznańskiego, który umarł bardzo młodo w roku 1810. Majątkiem dalej w imieniu jego potomstwa, administrowała Anastazja Sczaniecka. Po śmierci Anastazji Sczanieckiej w marcu 1835 roku, Wąsowo przeszło w ręce Konstantego Sczanieckiego, który nie poradził sobie z gospodarowaniem majątkiem, co utrudnione było jeszcze dodatkowo sytuacją polityczną . W 1860 podupadły majątek nabył na licytacji pewien kupiec, który w 1868 r. sprzedał go bankierowi i przemysłowcowi z Niemiec, pochodzącegmu Lennep z północnej Nadrenii - Richardowi von Hardtowi. Rodzina Hardt przeniosła tutaj wkrótce swoją główną siedzibę (była już wcześniej właścicielem pobliskich Chraplewa i Głuponii). Richard Hardt postawił tam w latach 1870-72 nowy, dwukondygnacyjny pałac z ośmioboczną wieżą. Jako autora projektu budowli w pierwotnej formie uznaje się Gustawa Erdmanna, królewskiego budowniczego z Berlina. W 1887 roku Richard Hardt utworzył z Wąsowa i przynależnych do niego majątków Chraplewo i Głuponie majorat, po jego śmierci w 1898 roku (R. Hardt został pochowany wraz z żoną Elise w parku w Wąsowie), odziedziczony przez najstarszego syna - Fryderyka Wilhelma. Przebudował on gruntownie i rozbudował do wyglądu obecnego cały pierwotny pałac, tworząc neogotycką bryłę nasuwającą skojarzenia z zamkiem. Przbudowa ta została przeprowadzona na krótko przed 1900 rokiem, na wieść o planowanej wizycie, jaką miał złożyć w Wąsowie cesarz Wilhelm II, i zakończona ostatecznie w roku 1908. Fryderyk Hardt był właścicielem Wąsowa także w niepodległej Polsce, powstałej w 1918 roku, gdy znalazło się ono w jej nowych granicach. Władze polskie zarządziły przymusowy wykup Wąsowa w ciągu trzech miesięcy. Nie znalazł się jednak nabywca w tym, ani też w późniejszym okresie. Zarządzony więc został przymusowy wykup na rzecz Skarbu Państwa Polskiego (Uchwała z dnia 17 października 1925 r.). Prawdopodobnie i ta uchwała nie została zrealizowana, ponieważ nie ma zapisu w księdze wieczystej o przejęciu Wąsowa przez Skarb Państwa w tym okresie. Jest natomiast wpis do księgi wieczystej w 1941 roku kolejnego właściciela Wąsowa - Richarda Hardta, syna Fryderyka Wilhelma. Do drugiej wojny światowej (w 1930 roku Wąsowo zajmowało powierzchnię ponad 2 950 ha) znajdowało się w rękach Hardtów. W 1921 roku wieś liczyła 1176 mieszkańców, w tym 1043 Polaków. Majątek charakteryzował wysoki poziom zagospodarowania. Wąsowo wyróżniało się dwoma pałacami, wielkim parkiem krajobrazowym w stylu angielskim (49,5 ha) rozplanowanym po obu stronach doliny z wieloma okazami drzew (dębami, bukami, lipami), wybudowanym na przełomie XIX i XX wieku zespołem zabudowań folwarcznych z kamieni i cegieł oraz drugim zespołem jednolitych stylowo domów przeznaczonych dla służby dworskiej i robotników folwarcznych. Zaspół zabudowń folwarcznych jest zaliczany do najciekawszych przykładów pruskiej architektury połowy XIX wieku w Wielkopolsce. Po zakończeniu drugiej wojny światowej, na wniosek wojewody poznańskiego z dnia 27 listopada 1946 roku grunty i zabudowania majętności Wąsowo przejęte zostały przez Skarb Państwa Polskiego. Źródła:Źródła[ "Toponimia środkowozachodniej części woj.wielkopolskiego" - M.Rutkiewicz / strona internetowa Folwarku Wąsowo www.wasowo.com.pl/historia.htm / "Skąd przychodzimy, dokąd idziemy...Przewodnik po Gminie Kuślin" - 2011, wydawnictwo Gminnej Biblioteki Publicznej w Kuślinie ]

Wytomyśl - średniowieczna wieś polska, położona ok. 7 km na pn. od Nowego Tomyśla. Pierwsze wzmianki o wsi Wytomyśl leżącej na terenie gminy Nowy Tomyśl pochodzą z 1250 r., gdzie wymieniany jest pleban Stefan de Vitomysl. Była to wówczas jedna z ważniejszych miejscowości w okolicy. Od 1288 r. stanowiła własność biskupów poznańskich, a po 1298r archodiakonów pszczewskich. W 1413, podobnie jak inne okoliczne miejscowości , została sprzedana wojewodzie poznańskiemu Sędziwojowi z Ostroroga i weszła w skład dóbr lwóweckich. Był to trudny czas dla wsi, ponieważ straciła wiele ze swojego znaczenia na rzecz nowo powstałego ośrodka we Lwówku. W Wytomyślu nie wolno było działać krawcom, kowalom i szewcom, aby nie stwarzali konkurencji dla rzemieślników lwóweckich. Potem wieś przechodziła kolejno w ręce Opalińskich, od 1693r Unrugów, od 1729r Szołdrskich i po 1843 Poncetów. Dawniej zamieszkiwana była głównie przez ludność narodowości polskiej. Jak podają źródła od XVII w. przy parafii utrzymywany był szpital, a właściwie przytułek, który istniał do 1888 r. Wieś zbudowana jest na kształt owalnicy – obecnie są to ulice Kościelna i Szkolna. W południowej części owalnicy znajduje się kapliczka z końca XIX w. ze starszą figurą św. Wawrzyńca. W sąsiedztwie wznosi się szkoła z 1908 r. W centrum wsi znajduje się kościół p.w. św. Michała Archanioła zbudowany w końcu XVIII wieku. Przy kościele stoi dzwonnica z około 1800 r. Zarówno kościół, jak i dzwonnica są obiektami wpisanymi do rejestru zabytków. Obecny kościół jest czwartą świątynią wzniesioną w Wytomyślu. Pierwszy istniał już w 1250 roku. Następny powstał w 1413r. z funduszy Sędziwoja z Ostroroga i archidiakona pszczewskiego. Gdy ten spłonął odbudował go Ludwik Szołdrski w 1729r. Dzisiejszy klasycystyczny kościół zbudowany z cegły, w formie krzyża stoi od 1800r. Wznieśli go Feliks i Wiktor Szołdrscy. W skład mieszczącego się we wsi zespołu dworskiego wchodzi dwór z początku XIX wieku oraz park o powierzchni ponad 2 ha. W ich okolicy znajduje się folwark z XIX wieku oraz czworaki z tego samego okresu. Dwór był wybudowany najprawdopodobniej przez Szołdrskich. Wokoło rozciąga się park, w którym rośnie wiele drzew o pomnikowych rozmiarach, na szczególną uwagę zasługuje jednak 300-metrowa aleja bukowo-dębowa, w której najgrubszy buk ma objętość ponad 410 cm. W lesie na północ od wsi odkryto w 1909 r. cmentarzysko z wczesnego i środkowego okresu lateńskiego (ok. 400 r. p.n.e.), należące do kultury pomorskiej. W sierpniu 1959 r. gruntownie przebadano tu 16 grobów skrzynkowych ciałopalnych, w których znajdowały się urny z prochami zmarłych. Więcej szczegółów dotyczących historii i obecnych wydarzeń z życia wsi można znaleźć na stronie http://www.wytomysl.rox.pl/ Źródła [www.wytomysl.rox.pl; "Toponimia środkowozachodniej części woj.wielkopolskiego" - M.Rutkiewicz]